İsviçre, 19 Eylül 2022’de 36 adet F-35A temin etmek için yaklaşık 7,4 milyar dolarlık anlaşma imzaladı ancak ABD yönetimi, artan enerji, ham madde fiyatları ve enflasyonu gerekçe göstererek fiyat artırma niyetini İsviçreli yetkililere ileterek ek ödeme talep etti. İsviçre basını, hükümet kaynaklarına dayandırdıkları haberlerde ABD’nin bu niyeti nedeniyle yeni fiyatın yaklaşık 1,7 milyar dolar artabileceği tahminine yer verdi.

İsviçre Savunma Bakanlığı, sabit fiyat konusunda ısrarcı olduklarını ancak anlaşmanın hukuki yoldan çözülemeyeceğini ve bu nedenle diplomatik görüşmeler yürüttüklerini açıkladı. Bakanlık, anlaşmazlık çözülemezse İsviçre’nin alımı iptal edebileceğini bildirdi.

İsviçre Savunma Tedarik Kurumu Armasuisse’nin Başkanı Urs Loher de “Sözleşme, sözleşmedir. F-35A savaş uçaklarının tedariki için açıkça belirtilen sabit fiyata rağmen aniden farklı gerçeklikle karşı karşıya kaldık.” ifadelerini kullandı.

İsviçre’de birçok siyasi partiden milletvekilleri, F-35A’larda fiyat artırımına gidilmesini sert şekilde eleştiriyor. Uzmanlar, F-35 satışı konusunda İsviçre’yle ABD arasında yaşanan bu anlaşmazlığın diğer ülkeleri de etkileyebileceğini belirtiyor. Kanada’da Savunma Tedariki Kabine Komitesi üyesi bakanların eski Kıdemli Danışmanı Kim Leclerc, F-35 programının çok geniş kapsamlı olmasının temel sorunlardan biri olduğunu belirterek “Herkesin istediği özellikleri tek bir uçakta karşılamaya çalışıyorlar. Bu, gerçekten zor ve F-35 programının başından beri maliyetler sürekli artıyor.” dedi. Leclerc, “F-35 ile sorun yaşayan tek ülke, İsviçre değil. Kanada’da da uzun süre ABD hükümeti ile müzakere etti. İlk başvuru başarısız oldu ve iptal edildi. Sonra yeni bir teklif çağrısı yapıldı ve Kanada olarak tekrar F-35’e geri döndük çünkü askerlerin çok beğendiği bir uçak. Lockheed Martin gerçekten iyi pazarlama yapıyor.” ifadelerini kullandı.

Kanada’da F-35’lerin maliyetlerinin beklenenden çok daha yüksek çıktığını belirten Leclerc, “Kanada da şu anda F-35 programını gözden geçiriliyor. Denetim makamları uçağın beklenenden yüzde 50 daha pahalıya mal olacağını tespit etti. ABD’nin bu maliyet artışı sebebiyle isteyeceği fiyatlar sadece Kanada ile sınırlı kalmayacak.” diye konuştu. Leclerc, fiyat artışlarının nedenlerini açıklarken “Beşinci nesil uçak sağlayabilen, temel olarak sadece Lockheed Martin var. Başka rakip yok. Bu da gelişimde yardımcı olmuyor.” değerlendirmesinde bulundu. ABD’nin F-35 programını geliştirme maliyetlerini diğer ortaklarla paylaşmak istediğini belirten Leclerc, “Bazı ülkeler programa katkıda bulundu ve onlara daha düşük fiyat garanti edildi. Diğerleri sadece alıcı. Farklı katkı seviyeleri var.” dedi.

Leclerc, İsviçre gibi güvenilir bir ülkeyle bile sözleşme sorunları yaşanmasının diğer potansiyel alıcıları etkileyebileceğini belirterek “Henüz uçak teslim almayanlar farklı kararlar verebilir. Kanada, Portekiz ve diğer ülkeler ‘F-35’e devam mı edeyim, mevcut uçaklarımın ömrünü uzatıp Avrupalılar tarafından geliştirilen yeni nesli mi bekleyeyim, yoksa Fransız Rafale, Eurofighter Typhoon veya Saab Gripen gibi 4.5 nesil uçakları mı alayım’ diye düşünebilir.” diye konuştu. Leclerc, daha az ülkenin F-35 satın almasının tüm alıcılar için maliyetleri artıracağını çünkü geliştirme maliyetlerinin tüm alıcılar arasında paylaştırılmasının öngörüldüğünü kaydetti.

İsviçreli gazeteci Balz Rigendinger, ABD’nin F-35 savaş uçaklarında İsviçre hükümetinden 650 milyon ile 1,3 milyar İsviçre Frangı arasında fiyat artışı talebinin sözleşmelerine göre diğer Avrupa ülkelerinde de benzer sorunlara yol açabileceğini belirtti. Rigendinger, ABD’nin F-35 savaş uçaklarında fiyat artışı talebinin İsviçre hükümeti tarafından “yanlış anlaşılma” olarak nitelendirildiğini aktardı. ABD ile yaptıkları sözleşmelere bağlı olmakla birlikte diğer Avrupa ülkelerinin de benzer durumla karşılaşabileceğini söyleyen Rigendinger, ABD’nin İsviçre’den istediği ek maliyetin 650 milyon ile 1,3 milyar İsviçre Frangı arasında olacağını bildirdi. Rigendinger, görünüşe göre ABD tarafının sözleşmelerde her zaman “tahmini maliyetler” yazdığını belirterek şöyle devam etti:

“Sabit fiyatlar sadece ABD hükümetinden (ana yüklenici) Lockheed Martin’e olan tedarik kısmında geçerli. ABD’den İsviçre’ye olan tüm tedarik için sabit fiyat yok. Anlaşmazlık burada. İsviçre şimdi yeniden müzakere etmeye çalışıyor.” Rigendinger, İsviçre’nin bu konuda haklı çıkma şansının düşük olduğunu belirterek “Bu tür anlaşmalar iki hükümet arasında olduğu için halka açık olmaması normal. Çoğu detay henüz halka açık değil ama sözleşmelerin kamuya yansıyan kısımları oldukça net.” ifadelerini kullandı.